Karta Nauczyciela określa jakie wymogi powinna spełniać osoba zatrudniona na stanowisku nauczyciela – zarówno w szkole publicznej, jak i niepublicznej. Do podstawowych warunków należy posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych. Jednak w praktyce dopuszcza się sytuacje, w których jest możliwe także zatrudnienie nauczyciela bez kwalifikacji.

Niniejszy artykuł omawia kwestie dotyczące tego, czy od strony formalnej można przyjąć do pracy nauczyciela bez obowiązujących kwalifikacji, przygotowania pedagogicznego, a nawet osoby nie będącej nauczycielem.

Kto może zajmować stanowisko nauczyciela?

Zgodnie z art. 9 ust. 1 Karty Nauczyciela na stanowisko nauczyciela zatrudnić można osobę, która:

1. posiada wykształcenie wyższe oraz przygotowanie pedagogiczne lub skończyła zakład kształcenia dla nauczycieli,
2. respektuje podstawowe reguły moralne,
3. posiada odpowiednie warunki zdrowotne do wykonywania zawodu nauczyciela.

Przepisy Karty Nauczyciela zobowiązują w pierwszej kolejności do zatrudniania nauczycieli spełniających powyższe wymagania. W szczególnych sytuacjach przewidziane zostały jednak wyjątki od tej reguły.

W jakich przypadkach dopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela bez kwalifikacji wymaganych na to stanowisko?

Norma art. 10 ust. 7 w związku z art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela warunkuje możliwość zatrudnienia nauczycieli bez kwalifikacji od zaistnienia konieczności wynikającej z organizacji nauczania lub potrzeby zapewnienia zastępstwa dla nauczyciela nieobecnego. Przy czym nauczyciel bez odpowiedniego wykształcenia może prowadzić zajęcia dydaktyczne tylko wówczas, gdy nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela wykwalifikowanego.

Nawiązanie stosunku pracy z takim nauczycielem może nastąpić dopiero po uzyskaniu zgody wydanej przez kuratorium oświaty. Umowa o pracę zawierana jest wyłącznie na czas określony, a podczas jej obowiązywania nauczyciel nie może realizować awansu zawodowego. Ponadto wynagrodzenie nauczyciela bez kwalifikacji odpowiada wysokości wynagrodzenia nauczyciela początkującego.

Dopuszczalne jest także przydzielenie godzin „bez kwalifikacji” nauczycielowi zatrudnionemu już w danej placówce. Przykładowo nauczyciel historii będący w trakcie studiów podyplomowych z matematyki, może zostać zatrudniony we wskazanych powyżej przypadkach do prowadzenia lekcji z matematyki. Konieczne będzie wówczas zawarcie z nauczycielem odrębnej umowy w zakresie godzin z matematyki – na czas określony, z wynagrodzeniem jak dla nauczyciela początkującego.

Czy jest możliwe zatrudnienie osoby niebędącej nauczycielem?

Na zasadach określonych w art. 15 prawa oświatowego dopuszczalne jest także zatrudnienie w szkole osoby niebędącej nauczycielem. Osoba taka powinna posiadać wykształcenie i przygotowanie uznane przez dyrektora za właściwe do prowadzenia określonych zajęć dydaktycznych. Ponadto do nawiązania stosunku pracy wymagana jest zgoda kuratora oświaty.

Zgoda kuratora na zatrudnienie nauczyciela bez kwalifikacji

Wniosek o zgodę na zatrudnienie osoby bez kwalifikacji składa dyrektor szkoły, przedszkola lub innej placówki oświatowej do właściwego miejscowo kuratorium oświaty. Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające podjęcie czynności zmierzających do zatrudnienia nauczyciela wykwalifikowanego.

Ponadto uzasadnienie wniosku powinno uwzględniać przyczynę konieczności zatrudnienia nauczyciela bez wymaganych kwalifikacji, w tym także przyczynę odrzucenia zgłoszonych przez wykwalifikowanych nauczycieli kandydatur. Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem bez kwalifikacji nastąpić może dopiero z chwilą uzyskania pozytywnej decyzji kuratorium oświaty.

Zatrudnienie nauczyciela bez przygotowania pedagogicznego

Od sytuacji opisanych powyżej odróżnić należy zatrudnienie nauczyciela, który posiada wymagane kwalifikacje, jednak nie ma przygotowania pedagogicznego. Zgodnie z przepisami jest to dopuszczalne w wyjątkowych przypadkach uzasadnionych potrzebami danej placówki.

Warunkiem zatrudnienia nauczyciela bez przygotowania pedagogicznego jest złożenie przez niego deklaracji zobowiązującej do uzyskania przygotowania pedagogicznego w pierwszym roku pracy. Niewywiązanie się przez nauczyciela z tego obowiązku skutkować może rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia.

Jakie są konsekwencje zatrudnienia nauczyciela bez kwalifikacji?

Obowiązek sprawdzania kwalifikacji nauczyciela należy do dyrektora szkoły. Zatrudnienie nauczyciela, który nie posiada wymaganych kwalifikacji zgodnie z opisanymi powyżej zasadami jest dozwolone i prawidłowe. Jeżeli okaże się, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło w wyniku przedstawienia przez nauczyciela nieważnych lub fałszywych dokumentów – stosunek pracy wygasa z mocy prawa.

W przypadku braku należytego sprawdzenia kwalifikacji nowozatrudnionego pracownika przez dyrektora – nauczycielowi należy wypowiedzieć umowę o pracę, jednakże nie będą wobec niego wyciągane inne negatywne konsekwencje. W takiej sytuacji odpowiedzialność może ponieść dyrektor za niewypełnienie ciążącego na nim obowiązku wystąpienia o zgodę do kuratora oświaty na zatrudnienie nauczyciela, który nie posiada wymaganych uprawnień.