Sąd Najwyższy w uchwale z 26 lutego 2025 r. (sygn. akt III PZP 3/24) wydał istotne orzeczenie, potwierdzając prawo nauczycieli do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Decyzja ta rozstrzyga wieloletnie wątpliwości prawne i wyznacza nowe standardy dotyczące wynagradzania nauczycieli za dodatkowy czas pracy.

SN: Godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe to nie to samo

W swojej uchwale Sąd Najwyższy zaznaczył kluczową różnicę między godzinami ponadwymiarowymi a nadliczbowymi.

Godziny ponadwymiarowe obejmują dodatkowe lekcje przydzielone nauczycielowi w ramach jego pensum i uwzględnione w planie zajęć. Z kolei godziny nadliczbowe odnoszą się do pracy przekraczającej 40-godzinny tydzień i obejmują dodatkowe obowiązki, takie jak organizacja wycieczek szkolnych, udział w projektach międzynarodowych czy sprawowanie opieki nad uczniami w dni wolne.

Warunki przyznania wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach

Dotychczas nauczyciele mierzyli się z trudnościami w dochodzeniu wynagrodzenia za nadgodziny, ponieważ pracodawcy często odmawiali wypłat, powołując się na niejasne przepisy Karty Nauczyciela. Sąd Najwyższy rozwiał te wątpliwości, jednoznacznie stwierdzając, że nauczycielom – podobnie jak innym pracownikom – przysługuje prawo do rekompensaty finansowej lub czasu wolnego za pracę przekraczającą ustawowy wymiar.

Przełomowa sprawa dotycząca wynagrodzenia nauczyciela

Kluczowym momentem była sprawa nauczycielki języka angielskiego, która jako koordynator międzynarodowego projektu wymiany uczniów wykonywała dodatkowe obowiązki. Obejmowały one organizację wyjazdu, prowadzenie szkoleń oraz koordynację współpracy między szkołami. Sąd uznał, że jej praca wykraczała poza standardowe obowiązki dydaktyczne i przyznał jej wynagrodzenie za nadgodziny w wysokości 18,5 tys. zł.

Nadgodziny nauczycieli a ich czas pracy

Zgodnie z obowiązującymi przepisami czas pracy nauczyciela nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. W jego ramach zobowiązany jest do prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, czyli tzw. zajęć przy tablicy, a także realizacji innych obowiązków wynikających ze statutowych zadań szkoły, takich jak prowadzenie kół zainteresowań. Dodatkowo nauczyciele przygotowują się do lekcji, uczestniczą w samokształceniu oraz podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe.

Wynagrodzenie nauczyciela obejmuje realizację obowiązkowych zajęć w ramach pensum oraz godziny ponadwymiarowe przydzielane przez dyrektora szkoły. Dodatkowo przysługuje mu wynagrodzenie za doraźne zastępstwa, np. w przypadku nieobecności innego nauczyciela. Kluczowe jest jednak to, że zarówno godziny ponadwymiarowe, jak i zastępstwa realizowane są w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy, co oznacza, że formalnie nie są traktowane jako nadgodziny.

Problem pojawia się w sytuacji, gdy nauczyciel pracuje ponad tę normę, ponieważ Karta Nauczyciela nie zawiera jednoznacznych regulacji dotyczących wynagrodzenia za pracę przekraczającą 40 godzin tygodniowo.

W omawianej sprawie sądy niższych instancji przyznały nauczycielce wynagrodzenie wraz z odsetkami, jednak szkoła wniosła skargę kasacyjną. Analizując sprawę, Sąd Najwyższy skierował pytanie do poszerzonego składu: „Czy problematyka pracy w godzinach nadliczbowych nauczycieli została wyczerpująco uregulowana w Karcie Nauczyciela, czy też należy do niej odpowiednio stosować – na podstawie art. 91c ust. 1 Karty – przepisy Rozdziału V Działu Szóstego Kodeksu pracy?”.

Wpływ uchwały SN na sytuację nauczycieli

Orzeczenie Sądu Najwyższego może znacząco zmienić podejście szkół i samorządów do kwestii wynagradzania nauczycieli. Może również skłonić ustawodawcę do wprowadzenia nowych przepisów w Karcie Nauczyciela, które precyzyjnie określą zasady rozliczania nadgodzin.

W praktyce oznacza to, że nauczyciele, którzy dotąd nie otrzymywali wynagrodzenia za pracę przekraczającą 40 godzin tygodniowo, zyskają silniejsze podstawy do dochodzenia swoich praw. Dotyczy to zwłaszcza dodatkowych obowiązków, takich jak prowadzenie zajęć pozalekcyjnych, sprawowanie opieki nad uczniami w weekendy czy udział w szkolnych wyjazdach.

Uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2025 r. stanowi istotny krok w kierunku zapewnienia nauczycielom uczciwego wynagrodzenia za faktycznie przepracowany czas. Orzeczenie to potwierdza, że praca w godzinach nadliczbowych powinna być rekompensowana, co może prowadzić do istotnych zmian w systemie edukacji.