Z dniem 01.07.2021 r. wejdzie w życie znaczna zmiana dotycząca sposobu prowadzenia tzw. edukacji domowej. Edukacja domowa jest spełnianiem obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub obowiązku nauki poza formą wychowania przedszkolnego czy szkołą. Zmiana otworzyła na nowo dyskusję dotyczącą sensu regulacji edukacji domowej w Polsce, jej praktycznej strony oraz obciążeń spoczywających na rodzicach/opiekunach prawnych i dyrektorach jednostek systemu oświaty.

Czym jest edukacja domowa?

Tzw. edukacja domowa, w świetle prawa może być rozpoczęta wyłącznie na podstawie wniosku rodziców, po spełnieniu pewnych wymagań (dzięki wspomnianej nowelizacji już mniejszych) tj. wg stanu od 01.07.2021 r. Wniosek składa się z oświadczenia rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym i zobowiązania rodziców do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych.
Konsekwencją złożenia wniosku jest wydanie decyzji o zezwoleniu na odbycie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub obowiązku szkolnego. Decyzję wydaje dyrektor odpowiednio publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, do której dziecko zostało przyjęte.

W kontekście podstawowego obowiązku dyrektora na opisanym wstępnym etapie procedury edukacji domowej, należy zwrócić uwagę na formę udzielenia tego zezwolenia czyli decyzję. Jest to jeden z kilku przypadków prawa oświatowego, gdy taka forma rozstrzygnięcia jest przewidziana przez ustawę także w stosunku do jednostek niepublicznych. Decyzja ta, jest typową decyzją administracyjną i powinna spełniać wymagania określone w art. 107 kodeksu postępowania administracyjnego, czyli oznaczając m.in. organ wydający decyzję, datę wydania, powołanie podstawy prawnej, a przede wszystkim: uzasadnienie faktyczne i prawne wydanej decyzji. Od decyzji tej, jak od każdej innej, przysługuje stronie odwołanie w terminie 14 dni od doręczenia, o czym dyrektor powinien w treści decyzji rodziców pouczyć.

Co ulega zmianie?

Ustawą z dnia 17.03.2021 r. (Dz. U 2021 r. poz. 762) z art. 37 Prawa oświatowe wykreślono w ustępie 2 punkt 1 i punkt 2 lit. a. Co to oznacza? Z katalogu wymogów obciążających rodziców decydujących się na ubieganie się o wydanie zezwolenia na edukacje domową wykreślono wymogi wyboru szkoły ze względu na teren województwa i uzyskiwania opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Zniesienie wymogu wyboru szkoły ze względu na województwo

Odnosząc się do pierwszego kryterium, które ulega zmianie, należy wskazać, że projektodawcy zmian ustawowych jest uzasadniona konstytucyjną gwarancją równego dostępu do edukacji. Wskazuje się na to, że uczniowie spełniający obowiązek szkolny poza szkołą stanowią jedyną grupę uczniów, którzy nie mają możliwości wyboru szkoły poza województwem ich zamieszkania.

Rozwiązanie to spotkało się z krytyką m.in. Związku Powiatów Polskich, który w piśmie z 09.07.2021 r., Or.A.0531/155/20 wskazał, że postulowany brak rejonizacji może spowodować brak możliwości kontroli wykorzystania dotacji (o samej kwestii dotacji szerzej poniżej) oraz realny brak więzi ucznia ze szkołą i możliwości korzystania przez niego z form pomocy, o których mowa w art. 37 ust. 7 Prawa oświatowego (prawo do uczestniczenia w zajęciach dodatkowych, rewalidacyjnych, pomocy psychologiczno-pedagogicznej i in., prawo dostępu do podręczników, pomocy dydaktycznych, prawo udziału w konsultacjach). Mimo kierowanych uwag, ustawa została przyjęta w pierwotnej, projektowanej wersji.

Zniesienie wymogu uzyskiwania opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej

Według twierdzenia projektodawców ustawy, kwestia wydania opinii i jej stwierdzenia nie ma uzasadnionego wpływu na podjęcie decyzji przez dyrektora szkoły, co do wyrażenia lub nie, zgody na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą (dyrektor może również wyrazić zgodę w przypadku negatywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej).

Obowiązki jednostek oświatowej w związku z edukacją domową

Jak wspomniano powyżej, po wydaniu przez dyrektora pozytywnej decyzji zezwalającej na edukację domową, na jednostce oświatowej ciążą pewne obowiązki, związane z zapewnieniem praw przysługujących dziecku uczącemu się w domu. Art. 37 ust. 7 Prawa oświatowego stanowi, że rodzic może korzystać ze wsparcia szkoły (przedszkola), co przejawia się w obowiązku zapewnienia możliwości korzystania z zajęć dodatkowych, rewalidacyjnych, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, podręczników, pomocy dydaktycznych, konsultacji.

To wsparcie szkoły wraz z wkładem rodziców w opanowanie przez dziecko materiału objętego podstawą programową prowadzi do przystąpienia do obowiązkowych egzaminów kwalifikacyjnych, które szkoła jest zobowiązana zorganizować – stosuje się przy tym przepisy analogiczne jak dla uczniów uczących się stacjonarnie w szkole. Tak samo, roczna i końcowa klasyfikacja ucznia spełniającego obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą odbywa się zgodnie z przepisami rozdziału 3a ustawy o systemie oświaty. Wyjątkiem od standardowego trybu realizacji podstawy programowej jest to, że uczniowi nie ustala się, z oczywistych względów, oceny z zachowania.

Czy na ucznia objętego edukacją domową przysługuje dotacja oświatowa?

Uczeń, co do którego wydano zezwolenie o spełnianiu obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego czy obowiązku nauki poza formą wychowania przedszkolnego czy szkołą nie przestaje być uczniem szkoły czy przedszkola. Mając to na uwadze, jednostka oświatowa, do której zapisany jest uczeń, wykazuje tego ucznia w informacji miesięcznej, na podstawie której wypłacane są części dotacji oświatowej. Dotacja ta jest przyznawana zatem także „na dziecko” objęte edukacją domową. Wobec jednak faktu, że dotacja tzw. podstawowa (na dzieci nie legitymujące się orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego czy opinią WWR) nie jest przypisana do konkretnego ucznia, trudno mówić o roszczeniu np. rodziców o wykorzystanie środków dotacji na cele związane z edukacją domową czy wykonaniem obowiązków szkoły związanych z tą dotacją.

Wyjątek od tej zasady stanowi dotacja na kształcenie specjalne, która w pierwszej kolejności powinna być wydatkowana na realizację zaleceń wynikających z orzeczenia oraz na stworzenie warunków realizacji zaleceń. Będąc świadomi wysokości dotacji przysługującej dziecku z konkretnym orzeczeniem, szkoła powinna zatem przeznaczać te środki na cele wprost związane z tym dzieckiem – nawet jeśli realizuje podstawę programową poza szkołą.