Standardy Ochrony Małoletnich zawierają procedury mające zwiększyć bezpieczeństwo dzieci oraz skuteczność interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia. Artykuł omawia, jak w kontekście nowych przepisów* powinna przebiegać rozmowa z dzieckiem, jakie obowiązki posiadają placówki oświatowe w tym zakresie oraz jak ma kształtować się współpraca szkoły czy przedszkola z rodzicami w różnych sytuacjach krzywdzenia, w tym przez osoby trzecie, rówieśników i rodziców.

Wprowadź SOM, aby skutecznie współpracować z rodzicami

Podejrzenie krzywdzenia dziecka – rozmowa z dzieckiem

Ujawnienie krzywdzenia dziecka nie stanowi wcale łatwego zadania. Niestety do rzadkich sytuacji należą przypadki, w których dziecko samodzielnie zgłasza dyrekcji czy nauczycielowi, że zostało skrzywdzone.

Informacja o krzywdzeniu małoletniego może pochodzić z różnych źródeł – od rodziców, kolegów z klasy czy wynikać z obserwacji pracowników placówki. Jeżeli podejrzenie wymaga weryfikacji, przed wezwaniem rodziców i podjęciem kroków prawnych warto przeprowadzić rozmowę z dzieckiem.

W przypadku interwencji rozmowa z dzieckiem może zostać przeprowadzona bez wiedzy i zgody rodzica. Takie postępowanie bowiem wiąże się z realizacją obowiązku prawnego i społecznego wynikającego z przepisów kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego oraz ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Współpraca placówki oświatowej z rodzicami dziecka

Wyznaczony – poprzez obowiązujące w danej placówce Standardy Ochrony Małoletnich – pracownik po uzyskaniu informacji o krzywdzeniu dziecka i ewentualnej rozmowie z małoletnim wzywa rodziców na rozmowę. W zależności od tego, kto okaże się podejrzanym o krzywdzenie – rozmowa z rodzicami i dalsza ścieżka interwencyjna będą miały różny przebieg.

Rozważmy zatem trzy sytuacje: dziecko jest krzywdzone przez dorosłe osoby trzecie, dziecko jest krzywdzone przez nieletniego, dziecko jest krzywdzone przez rodzica (opiekuna).

Podejrzenie krzywdzenia małoletniego przez dorosłe osoby trzecie

W przypadku podejrzenia, że dziecko jest ofiarą krzywdzenia przez osobę trzecią poprzez:

• stosowanie przemocy fizycznej, która prowadzi do uszczerbku na zdrowiu,
• wykorzystywanie na tle seksualnym,
• inne czynności, które zagrażają życiu,

placówka oświatowa ma obowiązek podjąć konkretne działania. I tak do jej zadań należy zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz niezwłoczne zawiadomienie organów ścigania, tj. najlepiej poprzez zgłoszenie telefoniczne. W przypadku, gdy małoletni jest osobą pokrzywdzoną innymi przestępstwami, zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może zostać złożone na piśmie do najbliższej jednostki policji lub prokuratury.

Co istotne w sytuacji podejrzenia krzywdzenia dziecka przez osobę trzecią, do podjęcia interwencji nie jest potrzeba zgoda rodzica (opiekuna). Najistotniejsza pozostaje szybka reakcja i zadbanie o bezpieczeństwo dziecka. Dlatego rozmowa z rodzicem pokrzywdzonego ucznia może zostać przeprowadzona już po zgłoszeniu sprawy odpowiednim służbom.

Podejrzenie krzywdzenia dziecka przez inną osobę nieletnią (tj. poniżej 17 roku życia)

Jeżeli sprawcą przemocy skutkującej uszczerbkiem na zdrowiu, wykorzystania seksualnego lub innej czynności zagrażającej życiu dziecka jest inny małoletni, należy w pierwszej kolejności odizolować pokrzywdzonego od sprawcy. W takim przypadku należy wezwać do szkoły zarówno rodziców ofiary przemocy, jak również podejrzanego o jej stosowanie. Trzeba również od razu zawiadomić właściwy sąd rodzinny o możliwości popełnienia przestępstwa.

Stosowanie przez dziecko innego rodzaju przemocy wobec rówieśników (np. popychanie, szarpanie, poniżanie) powinno skutkować:

• przeprowadzeniem rozmowy oddzielnie z rodzicami podejrzanego o krzywdzenie oraz pokrzywdzonego,
• przygotowaniem kroków zmierzających do eliminacji zachowań przemocowych.

Jeżeli powyższe działania nie przyniosą poprawy, właściwym działaniem będzie złożenie do właściwego sądu rodzinnego wniosku o wgląd w sytuację rodzinną dziecka.

Podejrzenie krzywdzenia dziecka przez rodzica (opiekuna)

W takim przypadku do szkoły w miarę możliwości powinien zostać wezwany drugi z rodziców (niekrzywdzący). W zależności od zdiagnozowanego przypadku przemocy należy poinformować rodziców o obowiązku zgłoszenia podejrzenia do właściwej instytucji, tj.:

• policji bądź prokuratury – jeżeli dziecko jest ofiarą przestępstwa skutkującego powstaniem uszczerbku na zdrowiu, wykorzystania seksualnego, innego przestępstwa,
• ośrodka pomocy społecznej – jeżeli dziecko jest zaniedbane,
• ośrodka pomocy społecznej i sądu rodzinnego – jeżeli dziecko doświadcza innej przemocy fizycznej lub psychicznej (np. dawanie klapsów, upokarzanie, wyśmiewanie).

Jeżeli rodzic deklaruje chęć współpracy, wyraża chęć zgłoszenia się do odpowiednich instytucji, a razie w razie konieczności także skorzystania ze wsparcia psychologicznego i prawnego, to wtedy szkoła może wstrzymać się z zawiadomieniem MOPS-u i sądu rodzinnego. Konieczne pozostaje jednak wyznaczenie rodzicowi konkretnych zadań i terminów, których uchybienie skutkować będzie podjęciem interwencji.

Zespół interwencyjny w placówce

W bardziej zawiłych przypadkach krzywdzenia wskazane jest, aby dyrekcja placówki utworzyła zespół interwencyjny. Członkami takiego zespołu mogą zostać: dyrektor, psycholog, pedagog, wychowawca klasy oraz inni nauczyciele.

Zespół kontaktuje się z rodzicami (opiekunami) dziecka i wzywa ich na spotkanie. Po jego zakończeniu powstaje protokół oraz plan pomocy dla dziecka. Rodzice zostają poinformowani o działaniach, które powinni podjąć oraz dalszych planowanych krokach, w tym o zawiadomieniu właściwych służb.

Najważniejsze jest dobro i bezpieczeństwo dziecka

Reasumując, niezależnie od źródła i skali krzywdzenia dziecka, współpraca szkoły z rodzicami jest niezwykle istotna. To rodzice będą w głównej mierze odpowiadać za realizację planu pomocy dziecku. Priorytetem każdej interwencji podjętej przez placówkę oświatową powinno być zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i zadbanie o jego najlepszy interes. Dlatego w niektórych sytuacjach właściwe, a niekiedy mogą okazać się wręcz wskazane, będą działania wbrew woli rodziców krzywdzonego dziecka.

* Standardy Ochrony Małoletnich to przewidziana znowelizowanymi przepisami ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 560) procedura, której celem jest zwiększenie bezpieczeństwa dzieci.