Standardy Ochrony Małoletnich stanowią procedurę, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom w szkołach, przedszkolach i innych placówkach, do których uczęszczają. Obowiązek opracowania i wprowadzenia tego dokumentu wynika ze znowelizowanych przepisów ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 560). Do jednego z kluczowych aspektów regulujących Standardy należy określenie zasad bezpiecznych relacji między nauczycielem a uczniem.

W niniejszej publikacji skupimy się na tym jak powinien wyglądać kontakt nauczyciela z uczniem w świetle nowych regulacji, w tym:

• Jakie zasady obowiązują nauczyciela w komunikacji z małoletnim?
• Jakie zachowania należą do dozwolonych, a jakie zabronionych wobec ucznia?
• Jakie istnieją granice w kontakcie fizycznym nauczyciela z uczniem, czy można przytulić ucznia?
• Czy kontakt nauczyciela z uczniem poza szkołą jest zakazany?

Zasady komunikacji nauczyciel – uczeń

Do podstawowych postulatów standardów ochrony małoletnich należą:

• dobro dziecka,
• jego bezpieczeństwo,
• działanie w jego najlepszym interesie.

W związku z tym w komunikacji nauczyciela z uczniem na każdej płaszczyźnie istotny pozostaje szacunek i profesjonalizm, a także zadbanie o komfort dziecka. Nauczyciel powinien zwracać się do podopiecznych w sposób uwzględniający ich wiek i rozwój. Zakazane jest używanie przemocy werbalnej polegającej na ośmieszaniu, lekceważeniu czy obrażaniu dziecka.

Wszelkie wulgaryzmy, żarty o podłożu seksualnym czy nawiązywanie do aktywności seksualnej w wypowiedziach w obecności dzieci stanowią zachowania niedopuszczalne. Nauczyciel powinien unikać także podnoszenia głosu na ucznia, chyba że jest to uzasadnione względami bezpieczeństwa ucznia lub innych dzieci.

Jeżeli nauczyciel uzna za konieczne przeprowadzenie rozmowy z dzieckiem „w cztery oczy”, powinien zostawić uchylone drzwi. Chodzi o to, aby nie doprowadzać do sytuacji, w której dziecko pozostanie sam na sam z dorosłym. Utrudni to bowiem możliwość podjęcia szybkiej interwencji w razie niestosownego zachowania nauczyciela wobec dziecka.

Szkoła powinna zapewnić także przestrzeń, w której dziecko będzie mogło powiedzieć o tym, że czuje się krzywdzone lub jest stosowana wobec niego jakakolwiek forma przemocy. Nauczyciel ma obowiązek w sytuacji odebrania informacji o zagrożeniu bezpieczeństwa dziecka poinformować je, że zostanie mu udzielona odpowiednia pomoc i wsparcie.

Dozwolone i zabronione zachowania nauczyciela wobec ucznia

Nauczyciel ma obowiązek traktować wszystkie dzieci równo, nie faworyzując nikogo.

Do zachowań zabronionych należą przede wszystkim:

• Nawiązywanie relacji romantycznej lub seksualnej z dzieckiem.
• Udostępnianie dzieciom materiałów zawierających pornografię i treści erotyczne,.
• Filmowanie, rejestrowanie głosu oraz wykonywanie zdjęć dziecka na użytek prywatny. Przy czym dozwolone jest utrwalanie i wykorzystywanie wizerunku dziecka przez szkołę w zakresie objętym zgodą rodzica.
• Proponowanie uczniowi alkoholu, papierosów lub innych używek, a także spożywanie tych wyrobów w obecności ucznia.
• Przyjmowanie prezentów i pieniędzy od ucznia i jego rodziców – zakaz ten nie obejmuje okazjonalnych upominków otrzymywanych np. na dzień nauczyciela czy zakończenie roku szkolnego.

Kontakt fizyczny nauczyciela z dzieckiem – czy nauczyciel może dziecko przytulić?

Zakaz stosowania przemocy względem dzieci od dawna stanowi niepodważalną zasadę w polskim szkolnictwie oraz pedagogice. Przypomnieć należy, że skrajne przypadki przemocy fizycznej lub psychicznej (znęcanie się) stanowią przestępstwo stypizowane w art. 207 kodeksu karnego, podlegające karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Poza oczywistymi aktami przemocy, niedopuszczalne pozostają także zachowania polegające na popychaniu, szarpaniu i innych aktach z użyciem siły.

Co jednak z dotykiem, złapaniem za rękę czy przytuleniem dziecka? Generalnie nie ma tutaj uniwersalnej reguły. Zdarzają się sytuacje, szczególnie w przypadku pracy z młodszymi dziećmi, gdy pozytywny kontakt fizyczny nie będzie niczym niestosownym.

Każdorazowo jednak przed planowanym kontaktem fizycznym nauczyciel powinien uprzedzić o tym dziecko i uzyskać jego pozwolenie. Jeżeli dziecko z uwagi na swój wiek, niepełnosprawność lub stan zdrowia wymaga pomocy nauczyciela w korzystaniu z toalety, myciu się lub ubieraniu – kontakt fizyczny powinien ograniczać się wyłącznie do czynności niezbędnych w tej pomocy.

Kontakt nauczyciela z uczniem poza godzinami pracy

Zasadniczo kontakt nauczyciela z uczniem powinien odbywać się w godzinach pracy szkoły i dotyczyć spraw związanych z kształceniem i wychowaniem.

Nauczyciel nie może spotykać się z dzieckiem poza szkołą, odwiedzać ucznia w jego domu czy zapraszać do swojego miejsca zamieszkania. Ponadto zabronione pozostaje kontaktowanie się z uczniem przez prywatny telefon, prywatnego maila lub portale społecznościowe. Nauczyciel nie może zapraszać i przyjmować zaproszeń dzieci na mediach społecznościowych.

W przypadku konieczności skontaktowania się z uczniem po godzinach pracy powinno nastąpić to poprzez przeznaczone do tego kanały służbowe. Zdarzają się sytuacje, w których zaistnieje potrzeba zorganizowania spotkania poza godzinami pracy szkoły, np. przygotowanie przedstawienia szkolnego. Spotkanie takie będzie dozwolone o ile nauczyciel poinformuje o nim osobę zarządzającą placówką oraz uzyska zgodę rodziców zainteresowanych dzieci.

Warto przestrzegać nowych przepisów ze względu na dobro dzieci

Nowe przepisy mogą wydawać się w niektórych aspektach nie zawsze „wygodne” dla osób sprawujących opiekę na małoletnimi z racji pełnionego zawodu. Jednak wydaje się, że dla nauczyciela czy wychowawcy, który szanuje swoich wychowanków, takie zasady nie będę czymś obciążającym, a raczej potwierdzą tylko jego dotychczasowe doświadczenia. Trzeba po prostu pamiętać, że nowe regulacje zostały wprowadzone ze względu dla dobra dzieci i dla ich ochrony. Jeśli ma to pomóc w niektórych sytuacjach, które niestety zdarzają się w pracy z młodzieżą, to dlaczego ich nie zastosować?

Wprowadź SOM, aby zapewnić podopiecznym bezpieczne relacje z dorosłymi