Kontrola zarządcza w szkołach – ocena środowiska wewnętrznego 

Kontrola zarządcza w szkołach – ocena środowiska wewnętrznego 

Prowadzenie kontroli zarządczej jest obowiązkiem dyrektorów publicznych placówek oświatowych. Wynika to z art. 68 i 69 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1270 z późn. zm.). W treści ww. ustawy nie zostały wskazane konkretne procedury dla organów zarządzających jednostkami sektora publicznego co do sposobu przeprowadzania kontroli. Takie wskazówki ujęte zostały natomiast w komunikacie nr 23 Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych.

Sytuacja nieco inaczej ma się w placówkach niepublicznych. Nie są one zobligowane do prowadzenia kontroli zarządczej. Jednak taka kontrola może być jednym z narzędzi do sprawnego zarządzania – chociażby zasobami ludzkimi, czy procesami. Dzięki regularnemu monitorowaniu działań placówka może szybko zareagować na zmiany i wyznaczyć obszary do poprawy. A to wszystko może przyczynić się do podniesienia jakości usług edukacyjnych i zdobycia zaufania wśród rodziców, co jest kluczowe dla konkurencyjności na rynku usług oświatowych.

Standardy podzielone zostały na pięć obszarów (grup), z których każdy obejmuje odrębny fragment kontroli zarządczej:

  • Grupa A – środowisko wewnętrzne,
  • Grupa B – cele i zarządzanie ryzykiem,
  • Grupa C – mechanizmy kontroli,
  • Grupa E – informowanie i komunikacja,
  • Grupa F – monitorowanie i ocena.

W poniższym artykule weźmiemy pod lupę standardy grupy A – tj. środowisko wewnętrzne w placówkach oświatowych.

Elementy kontroli zarządczej środowiska wewnętrznego

W treści standardów podkreślono, że podstawowym czynnikiem warunkującym jakościowe prowadzenie kontroli jest stworzenie odpowiedniego środowiska wewnętrznego. W ramach środowiska wewnętrznego wyróżnione zostały cztery elementy:

  • przestrzeganie zasad etycznych,
  • odpowiednie kompetencje zawodowe pracowników,
  • określenie struktury organizacyjnej,
  • delegowanie uprawnień.

Wytyczne te są sformułowane w taki sposób, że wskazują na pewien stan postulowany, wzorcowy. Opisane jest, jak modelowo powinno wyglądać środowisko pracy danej placówki, jednak nie ma konkretnych wskazówek – w jaki sposób i przy użyciu jakich narzędzi – dyrektor szkoły może te postulaty wypracować. Z tego względu w tym aspekcie warto sięgnąć także do analizy rozwiązań praktycznych przyjętych w większości placówek oświatowych.

Przestrzeganie wartości etycznych

W zakresie wartości etycznych standardy dość oszczędnie traktują o konieczności znajomości i przestrzegania zasad etycznych przyjętych w danej placówce przez jej pracowników i organy zarządzające. Ponadto zwrócono uwagę na postawę organów zarządzających, która powinna promować przyjęte wartości.

Co powyższe postulaty w praktyce oznaczają dla dyrektorów szkół? Przede wszystkim możliwość wprowadzenia konkretnych regulacji i procedur, które usystematyzują zasady etyczne oraz weryfikację ich stosowania. Przykładowo dyrektor szkoły może wprowadzić kodeks etyczny nauczyciela w szkole. Nauczyciel przed podjęciem pracy w danej placówce powinien zostać z takim kodeksem zapoznany, a czynność ta potwierdzona jego podpisem. Weryfikacja znajomości zasad etyki może być przeprowadzana ponadto okresowo.

Kompetencje zawodowe

Standardy wprowadzają postulat zatrudniania pracowników, także na szczeblu zarządzającym, którzy posiadają odpowiednią wiedzę, umiejętności i doświadczenie zawodowe. Sprawdzenie kompetencji zawodowych ma kluczowe znaczenie już na etapie rekrutacji pracowników. Proces zatrudnienia na stanowisko nauczyciela obwarowany jest bowiem szeregiem przepisów, które wyznaczają punkt odniesienia przy prowadzeniu kontroli zarządczej. W tym zakresie przede wszystkim należy zwrócić uwagę na wymogi z art. 9 ust. 1 Karty Nauczyciela stawiane kandydatom na stanowisko nauczyciela, tj. wyższe wykształcenie i przygotowanie pedagogiczne; rękojmia respektowania podstawowych reguł moralnych; stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu. Oczywiście od tej zasady są przewidziane wyjątki, których spełnienie przez kandydata obowiązany jest zweryfikować dyrektor. Ponadto przy rekrutacji personelu do placówki oświatowej nie można zapominać o zasadach wynikających ze Standardów Ochrony Małoletnich przyjętych w danej placówce.

W tym zakresie mieścić się będzie także kwestia rozwoju zawodowego nauczycieli, w tym ustalenie zasad dotyczących szkoleń i oceny pracy nauczycieli.

Na tym etapie dyrektor powinien zweryfikować także, czy w szkole zapewniona jest odpowiednia liczba etatów specjalistów.

Dokumentacja, która może okazać się pomocna dla przeprowadzenia efektywnej kontroli to m.in.:

  • regulamin pracy i wynagrodzenia,
  • regulamin oceny pracy,
  • zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych w placówce,
  • dokumentacja kadrowa poszczególnych nauczycieli, w tym:
    • świadectwa potwierdzające kwalifikacje zawodowe,
    • certyfikaty,
    • orzeczenia lekarza medycyny pracy,
    • umowy o pracę i aneksy.

Struktura organizacyjna

W szkole powinna zostać wyodrębniona struktura organizacyjna z uwzględnieniem uprawnień i zadań danej jednostki oraz określeniem zakresu odpowiedzialności i podległości pod dany organ każdego z pracowników.

W szkole podstawowy podział w sposób naturalny wyznacza pracowników pedagogicznych (nauczyciele, pedagodzy, pedagodzy specjalni, psycholodzy, logopedzi i bibliotekarze) oraz pracowników niepedagogicznych (pracownicy administracyjni i obsługi). Schemat struktury organizacyjnej powinien zostać wyodrębniony na piśmie i stanowić wewnętrznie obowiązujący akt prawny danej placówki.

Delegowanie uprawnień

W tym zakresie w szkole powinny zostać ustalone zasady delegowania poszczególnych zadań, wyznaczonych zarówno ustawowo, jak i na podstawie wewnętrznych regulacji, na pracowników szkoły. Przekazywanie powierzonych zadań winno odbywać się wyłącznie w sytuacjach przewidzianych w wewnętrznych procedurach danej szkoły. Warto ustalić także zasady zastępstw, które są często praktykowaną regułą w szkołach w sytuacji nieobecności danego nauczyciela.

Kontrola zarządcza w szkołach – ocena środowiska wewnętrznego 
Ocena: 5/5
(głosy: 2)